Türkiye’de yargı teşkilatı Vikipedi

4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun ile Türkiye Cumhuriyeti yargı teşkilatındaki yerini almıştır. Maddesine göre aile mahkemeleri Adalet Bakanlığı tarafından her ilde ve nüfusu yüz binin üzerindeki her ilçede tek hâkimli ve asliye hukuk mahkemesi derecesinde olmak üzere kurulur. Maddesi uyarınca “kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, sulh ceza hâkimliği ile ağır ceza mahkemelerinin görevleri dışında kalan dava ve işlere asliye ceza mahkemelerince bakılır”. Türkiye’de askeri yargı sistemi, 1961 Anayasasıyla birlikte anayasal bir hüviyet kazanmış ve bu konumunu 1982 Anayasasında da muhafaza etmiştir. Bu müdahalelerin etkin ve kalıcı olması ise, söz konusu müdahalelerin mümkün olduğunca yargı denetiminin dışında tutulmasına bağlıdır. Askeri yargının konu, kişi ve görev bakımından bu kadar geniş bir sahaya tesir eder hale gelmesi ve son derece geniş çizilmiş sınırlara sahip olması, orduya, tasarruflarını yargı alanı dışında tutma olanağı sağlamaktadır.Askeri yargının bu hali, günümüzün evrensel hukuk değerleriyle ters düşmektedir.

Adli yargı mahkemelerinin yüksek yargı organı Yargıtay’dır. Yargı organının öncelikli görevi denetimdir. Yasama organı tarafından oluşturulan yasaların yürütme organı tarafından doğru uygulanıp uygulanmadığını yargı organı denetler. Yargı organının terim olarak karşılığı mahkemelerdir. Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasa’ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler.

Durakoğlu, “Zorunlu olan kararlara mahkemelerin uymaması, hadi uymuyorlar diyelim, o kararlara uymayan insanların Yargıtay üyeliğine atanıyor olması ciddi biçimde Türkiye’de yargı bağımsızlığına ilişkin bir meydan okumanın gerçekleştiğini ortaya koyuyor bize” görüşünü paylaşıyor. Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) ihlal kararlarının uygulanmaması da yargının bağımsız olmadığı eleştirilerine yol açan göstergelerden biri. Gezi Parkı Davası’nda dokuz kişi hakkında verilen beraat kararlarının istinaf mahkemesi tarafından bozulması üzerine dava yeniden görülmeye başlandı. HSK, davada sanıklara beraat veren üç hakim için de inceleme ve soruşturma izni verdi. Çarşı davası da Yargıtay’ın beraat kararını bozmasının ardından yeniden başladı. HSK’nın iktidarı rahatsız eden kararlara imza atan yargı mensuplarının görev yerlerini değiştirdiği ya da iktidara yakın olanların kayırıldığı iddialarını gündeme getiren çok sayıda örnek yaşandı. 2017’deki ilk HSK’nın aralarında Yargıçlar Sendikası üyelerinin de bulunduğu 780 yargıç ve savcının görev yerini değiştirmesi tartışma konusu oldu. Yasama; yetkisini Anayasadan alan yasa yapma ve yasa koyma işlevini yerine getiren bir meclistir, parlamentodur. Yasama organı, meclis; anayasal yetkiyi kullanan kuvvetlerden birisidir. Yürütme organı devletin yönetim şekline göre farklılık gösterir. Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar Kurulu, Devlet Başkanı ya da Başkomutan yürütme organının temsilcileridir. Yürütme, kanunlar çerçevesinde ülkenin yönetilmesi anlamına gelmektedir.

Yabancı devletler ile onların yönetici ve temsilcilerinin yargı bağışıklığı hususu, yabancı devletlerin eşitliği ve egemenliğinin bir yansıması olarak uluslararası ve ulusal metinlerde kendisine yer bulmuştur. Yine gönderen yabancı devletin yargı bağışıklığının bir uzantısı olduğu kabul gören konsüler temsilcinin yargı bağışıklığı, esas itibariyle KİHVS’de düzenlenmektedir. 43/1 düzenlemesi kapsamında, konsolosluk temsilcilerinin yalnızca resmi görevlerini yerine getirmesi sırasında işledikleri fiillerinden doğan hususlarda yargı bağışıklığının bulunduğu görülmektedir. Bu bağlamda, konsüler temsilcilerin yargı bağışıklığının mutlak olmadığı ve sınırlı bir bağışıklık olduğunu söylemek mümkündür. Ülkemizde kurulu mahkemelerin milli ile milletlerarası yetkilerinin bir sınırlaması olarak nitelendirilebilecek yargı bağışıklığı (immunity from jurisdiction), birçok ulusal ve uluslararası metinde kendisine yer bulmaktadır. Yabancı devletlerin yargı bağışıklığına ilişkin özel hukuk düzenlemeleri 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’da (“MÖHUK”) yer almakta iken; işbu çalışmanın konusunu teşkil eden devlet temsilcileri, diplomatik ve konsüler temsilcilerin yargı bağışıklıkları ise, Anayasa m. 90 bağlamında uluslararası sözleşmeler ile tanzim edilmektedir. 1983 yılında kabul edilen 2845 sayılı yasa ile kurulan bu mahkemeler 2004 yılında çıkarılan 5190 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nda Değişiklik Yapılması ve Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kaldırılmasına Dair Kanun’la ilga edilmiştir. Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görevi, 2845 sayılı yasanın 9’uncu maddesi ile 1991 yılında yürürlüğe giren 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nda sayılan suçlarla ilgili davalara bakmaktı. Bu görevler artık ağır ceza mahkemelerine devredilmiştir.

Yargılamaların makul sürede sonuçlandırılmadığı iddialarının, doğrudan Anayasa Mahkemesi yerine Adalet Bakanlığı’nda kurulacak tazminat komisyonu tarafından karara bağlanması öngörülüyor. Yargının siyasallaştığı kaygılarının arttığı dönemde iktidar ise reform paketlerini hayata geçirmeyi sürdürüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 30 Mayıs 2019’da açıklanan Yargı Reformu Stratejisi kapsamında hazırlanan 4. İnsan Hakları Eylem Planı da 2 Mart’ta kamuoyuna duyurulmuştu. Ancak eylem planı sonrasında hak ihlallerinin devam etmesi soru işaretleri yaratıyor. AKP’nin OHAL uygulamalarını üç yıl uzatan torba yasa teklifine ise itirazlar sürüyor. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder. Yargı; devletin egemenlik yetkisinden aldığı meşruiyet ile ve onun adına hukuku yorumlayan ve hukuk kurallarını uygulayan organdır. İlk derece idari yargı mahkemeleri, Bölge İdare Mahkemeleri, İdare mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinden oluşur. Çetinkol’a göre yasadışı paribahis ve kumar oynayan ve oynatanların sayısında Covid 19 pandemisi sonrası artış yaşandı.

• OHAL koşullarında yapılan yargılamaların adil yargılanma ilkesine uyup uymadığı ise tartışmalı.
• Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 30 Mayıs 2019’da açıklanan Yargı Reformu Stratejisi kapsamında hazırlanan 4.
• Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması durumlarında, Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanabilir.

Devletlerin egemenlik haklarının bir yansıması olarak her devletin, teorik olarak, birbiriyle eşit olduğu bir uluslararası hukuk platformunda, bir devletin diğer bir devleti yargılamasının bu prensiplere aykırı düşeceği saikiyle, yabancı devletlerin yargı bağışıklığı fenomeni mevzuata girmiştir. Bu kapsamda, tarihsel süreçte mutlak olmakla beraber günümüzde sınırlı anlayış benimsenmekte ve yabancı devletlerin, bir başka devlet mahkemesinde kural olarak yargılanamayacağı kabul edilmektedir. Dolayısıyla, hangi durumda hangi mahkemenin yetkili olacağı çeşitli kanunlarda dağınık ve sistematikten uzak bir biçimde yer aldığından mevcut mevzuat konuya genel bir bakış sağlamaktan uzak bir görüntü sunmaktadır. Ancak Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin en önemli özelliği, Cumhurbaşkanının yürütme yetkisine ilişkin konularda da dahil olmak üzere çok fazla konuda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabiliriyor oluşudur. Mesela, Cumhurbaşkanı üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler. Ancak Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda, 104 üncü maddenin onyedinci fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Bunların yanında, Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması da Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. Yine Iidarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. Kamu tüzelkişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur.

Adli ve idari yargı arasında çıkacak olan görev uyuşmazlıklarının karara bağlandığı yüksek mahkemedir. Uyuşmazlık mahkemesinde 1 başkan vardır ki başkanı Anayasa Mahkemesi kendi içinden 4 yıllığına seçer ve süresi biten tekrar seçilebilir. 12 üyesi vardır, 6 asil 6 yedek şeklinde 3 asil 3 yedek Yargıtay’dan, 3 asil 3 yedek şeklinde Danıştay’tan üye gelir. Üyelerin de görev süresi 4 yıldır ve süresi biten yeniden seçilebilir. Şekil bakımından denetim kanunlarda son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır. Şekil bakımından denetleme sadece Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir.